Onderzoekslijn Depressie

Dorien Smit ontwikkelde in het project ‘De Kracht van Depressie’ de online peersupport community Depressie Connect. In het project ‘The Power of Peers’ breiden we dit uit en ontwikkelen we een nieuwe tool om mensen met depressie te ondersteunen in het proces van maatschappelijk herstel én dragen we bij aan wetenschappelijk onderzoek over depressie en herstel. Dit doen we in co-creatie met herstelinitiatief Ixta Noa en de Depressie Vereniging. We voeren een kwalitatief onderzoek uit naar de processen van persoonlijk en maatschappelijk herstel, creëren een overzicht van herstelinitiatieven en een ontwikkelmodel. Middels de principes van het mensgericht ontwerpen ontwikkelen we in co-creatie met onderzoekers, behandelaren, ervaringsdeskundigen en naasten de nieuwe tool om maatschappelijk herstel te bevorderen voor mensen met een depressie. Na lancering van deze tool zullen we ook een evaluatieonderzoek uitvoeren onder de gebruikers van de tool.

Onderzoekers:
Annelot van Geffen
Dorien Smit
Janna Vrijsen
Jan Spijker

Locatie en contactgegevens: 
a.van.geffen@propersona.nl
Gebouw Valkenberg
Nijmeegsebaan 61, 6525 DX Nijmegen

Partners:

• Ixta Noa: Ixta Noa Home – Ixta Noa
• Depressie Vereniging: De landelijke Depressie Vereniging
• Depressie Connect: De landelijke Depressie Vereniging

In dit onderzoek wordt bekeken wat de invloed is van de CogTraining op de depressieve klachten van mensen van 60 jaar of ouder.
CogTraining zou het werkgeheugen kunnen verbeteren. Het werkgeheugen is een tijdelijke opslagplaats van informatie in de hersenen. Daarnaast helpt het werkgeheugen bij het focussen op het stellen van doelen en het bereiken daarvan.

Mensen met een depressie hebben minder controle over hun werkgeheugen, waardoor negatieve gedachten hier langer aanwezig blijven en het lastiger wordt om gestelde doelen te behalen. Het trainen van het werkgeheugen zou het piekeren tegen kunnen gaan en hierdoor wellicht de depressieve klachten af laten nemen. Klik hier voor meer informatie of bekijk dit filmpje.

Onderzoekers:
Eni Becker
Jan Spijker
Janna Vrijsen
Bart Meuleman
Saaima Elahi

Locatie en contactgegevens:
Radboud Universiteit Nijmegen
cogtraining@ru.nl

Partners:

• Pro Persona
• GGNet
• Radboudumc
• Senior Beter
• GGZ Oost-Brabant
• Universiteit Gent
• Depressievereniging
• Trimbos Instituut

Publicaties:
Meuleman, B., Vrijsen, J. N., Vanderhasselt, M. A., Koster, E. H., Oostelbos, P., Naarding, P., … & Becker, E. S. (2021). A randomized controlled trial of cognitive control training (CCT) as an add-on treatment for late-life depression: a study protocol. BMC psychiatry, 21(1), 1-12.

Binnen het onderzoeksproject naar schematherapie voor patiënten met een therapieresistente depressie wordt gefocust op het beter begrijpen van wat schema’s zijn, hoe schematherapie werkt en hoe effectief de behandeling is. Schematherapie wordt steeds vaker gebruikt binnen deze patiëntengroep, maar onderzoek naar de effectiviteit en de werkingsmechanismes loopt achter op de klinische implementatie. Binnen het onderzoeksproject van Pro Persona Research wordt, in samenwerking met de Radboud Universiteit en het Radboudumc met ondersteuning van de Vereniging voor Schematherapie, translationeel onderzoek gedaan. Binnen studies met gezonde deelnemers worden de fundamenten van schematherapie zoals vroege maladaptieve schema’s onderzocht en hun relatie met geheugen. Deze studies vormen de basis voor de SCHEMODEP-patiëntstudie naar de effectiviteit en de werkingsmechanismes bij patiënten met een therapieresistente depressie. Door fundamenteel onderzoek te combineren met onderzoek in de klinische praktijk wordt een vertaalslag gemaakt waardoor kennis over schematherapie kan worden gebruikt om toekomstige behandelingen te verbeteren.

Onderzoekers:
Bob Baxendell
Jan Spijker
Indira Tendolkar
Ger Keijsers
Janna Vrijsen

Locatie en contactgegevens:
Gebouw Valkenberg
Nijmeegsebaan 61, 6525 DX Nijmegen
(024) 34 36 510
b.baxendell@propersona.nl  en schemodep@propersona.nl

Partners:

• Radboud Universiteit
• Radboudumc
• Vereniging voor Schematherapie

Kortdurende psychodynamische psychotherapie is een veelgebruikte behandeling voor depressie, maar het is onduidelijk welke mensen hier vooral baat bij hebben. In dit project werken onderzoekers over de hele wereld samen om een antwoord op deze vraag te vinden. Onder leiding van Pro Persona senior onderzoeker Ellen Driessen, brengen zij de patiëntdata van hun onderzoeken naar kortdurende psychodynamische psychotherapie bij elkaar. Zo kunnen zij met meer precisie bepalen voor wie deze behandelvorm met name effectief is.

Onderzoeker:
Ellen Driessen

Locatie en contactgegevens: 
Expertisecentrum Depressie
Gebouw Valkenberg
Nijmeegsebaan 61, 6525 DX Nijmegen
e.driessen@propersona.nl

Partners:
Ruim 40 onderzoeksgroepen wereldwijd werken hiervoor samen onder leiding van Pro Persona senior onderzoeker Ellen Driessen.

Publicaties:

• Wienicke, F. J., Beutel, M. E., Zwerenz, R., Brähler, E., Fonagy, P., Luyten, P., …, & Driessen, E. (2023). Efficacy and moderators of short-term psychodynamic psychotherapy for depression: A systematic review and meta-analysis of individual participant data. Clinical Psychology Review, 101, 102269. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2023.102269
• Driessen, E., Fokkema, M., Dekker, J. J. M., Peen, J., Van, H. L., Maina, G., …, & Cuijpers, P. (2022). Which patients benefit from adding short-term psychodynamic psychotherapy to antidepressants in the treatment of depression? A systematic review and meta-analysis of individual participant data. Psychological Medicine, https://doi.org/10.1017/S0033291722003270
• Wienicke, F. J., & Driessen, E. (2021). Short-term psychodynamic psychotherapy for depression: for whom does it work? A research perspective. Psychodynamic Psychiatry, 49(3), 370–374.
• Driessen, E., Dekker, J. J. M., Peen, J., Van, H. L., Maina, G., Rosso, G., …, & Cuijpers, P. (2020). The efficacy of adding short-term psychodynamic psychotherapy to antidepressants in the treatment of depression: a systematic review and meta-analysis of individual participant data. Clinical Psychology Review, 80, https://doi.org/10.1016/j.cpr.2020.101886.
• Driessen, E., Abbass, A. A., Barber, J. P., Connolly Gibbons, M. B., Dekker, J. J. M., …, & Cuijpers, P. (2018). Which patients benefit specifically from short-term psychodynamic psychotherapy (STPP) for depression? Study protocol of a systematic review and meta-analysis of individual participant data. BMJ Open, 8, e018900.

Dit grote internationale onderzoeksproject heeft als doel een instrument te ontwikkelen waarmee voor mensen met een depressie de optimale behandeling kan worden geselecteerd op basis van hun persoonlijke kenmerken. Voor dit onderzoeksproject wordt data samengebracht van klinische studies wereldwijd naar vijf van de meest gebruikte en effectieve depressiebehandelingen (antidepressiva, cognitieve gedragstherapie, interpersoonlijke psychotherapie, gedragsactivatie en psychodynamische therapie). Bekijk ook deze video op YouTube hierover. 

Onderzoeker: 
Ellen Driessen

Locatie en contactgegevens:
Expertisecentrum Depressie
Gebouw Valkenberg
Nijmeegsebaan 61, 6525 DX Nijmegen
e.driessen@propersona.nl 

Partners:
Ruim 40 onderzoeksgroepen wereldwijd werken hiervoor samen onder leiding van Pro Persona senior onderzoeker Ellen Driessen.

Publicaties:

• Wienicke, F. J., Beutel, M. E., Zwerenz, R., Brähler, E., Fonagy, P., Luyten, P., …, & Driessen, E. (2023). Efficacy and moderators of short-term psychodynamic psychotherapy for depression: A systematic review and meta-analysis of individual participant data. Clinical Psychology Review, 101, 102269. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2023.102269
• Driessen, E., Fokkema, M., Dekker, J. J. M., Peen, J., Van, H. L., Maina, G., …, & Cuijpers, P. (2022). Which patients benefit from adding short-term psychodynamic psychotherapy to antidepressants in the treatment of depression? A systematic review and meta-analysis of individual participant data. Psychological Medicine, https://doi.org/10.1017/S0033291722003270
  
• Driessen, E., Dekker, J. J. M., Peen, J., Van, H. L., Maina, G., Rosso, G., …, & Cuijpers, P. (2020). The efficacy of adding short-term psychodynamic psychotherapy to antidepressants in the treatment of depression: a systematic review and meta-analysis of individual participant data. Clinical Psychology Review, 80, https://doi.org/10.1016/j.cpr.2020.101886.
• Driessen, E., Cohen, Z. D., Weissman, M. M., Markowitz, J. C., Weitz, E. S., Hollon, S. D., …, & Cuijpers, P. (2021). The efficacy of antidepressant medication and interpersonal psychotherapy for adult acute-phase depression: study protocol of a systematic review and meta-analysis of individual participant data. British Journal of Psychiatry Open, 7(2), e56. https://doi.org/10.1192/bjo.2021.4

Mindfulness- Based Cognitieve Therapie (MBCT) is een bewezen effectieve behandeling voor depressie. Het helpt in het voorkomen van terugval en het verminderen van huidige depressieve klachten. Echter, het is niet bekend hoe MBCT precies zorgt voor deze positieve effecten. Bovendien knapt de één meer op dan de ander. Met het CogMind project onderzoeken we het werkingsmechanisme van MBCT voor depressie. Hierbij richten we ons met name op de rol van repetitieve negatieve gedachten (rumineren; piekeren). We onderzoeken of vermindering van negatieve gedachten een afname in depressieve klachten medieert. Ook onderzoeken we of mensen die voor behandeling meer piekeren meer baat hebben bij de therapie. Verder kijken we naar gedragsleren en cognitieve mechanismen in het werkgeheugen om het mechanisme achter de MBCT beter te gaan begrijpen. Dit onderzoek is belangrijk om in de toekomst de therapie te verbeteren en kan op termijn bijdragen aan een betere therapie allocatie (wie, wat, wanneer).

Onderzoekers:
Jelle Lubbers
Jan Spijker
Mira Cladder-Micus
Anne Speckens (Radboudumc centrum voor mindfulness)
Dirk Geurts (Radboudumc centrum voor mindfulness)

Partners: 
Radboudumc centrum voor mindfulness

In dit project worden de effectiviteit en werkingsmechanismen onderzocht van gedragsactivatie (GA), uitgevoerd door de POH-GGZ in de huisartsenpraktijk, in vergelijking met de gebruikelijke zorg.

Na enkele intensieve jaren van dataverzameling, zijn inmiddels de eerste resultaten geanalyseerd. Gedragsactivatie lijkt, in elk geval op de korte tot middellange termijn (3 maanden na het einde van de behandeling) effectiever te zijn dan gebruikelijke zorg. Daarnaast is het ook kosteneffectief. Secundaire resultaten worden momenteel geanalyseerd. Publicaties hierover worden in 2023 en 2024 verwacht.

Onderzoekers:
Noortje Janssen
Gert-Jan Hendriks
Jan Spijker
Melissa Guineau
Peter Lucassen (radboudumc)
Richard Oude Voshaar (Rijksuniversiteit Groningen)
David Ekers (University of York)
Harm van Marwijk (Brighton and Sussex Medical School)
Mirjam Pijnappels (VU)
Judith Bosmans (VU)
Cindy Hubers
Merve Karadas

Locatie en contactgegevens:
Noortje.P.Janssen@radboudumc.nl

Partners:
Radboudumc
Radboud universiteit
Zorggroep NEO
Zorggroep Zorroo

Publicaties:

• Janssen, N., Huibers, M. J., Lucassen, P., Voshaar, R. O., Van Marwijk, H., Bosmans, J., … & Hendriks, G. J. (2017). Behavioural activation by mental health nurses for late-life depression in primary care: a randomized controlled trial. BMC psychiatry, 17(1), 1-11.
• Janssen, N., & Huibers, M. J. H. (2021). Gedragsactivatie bij ouderen? Doen!. Gedragstherapie: Tijdschrift voor Gedragstherapie en Cognitieve Therapie, 54(4), 241-253.

Defeating Fear with Exposure therapy delivered by mental health nurses in primary care for Anxiety Disorders in older adults – a cluster-randomised controlled trial (DeFEAD65+).
Eén op de 10 ouderen heeft een verminderde kwaliteit van leven a.g.v. een angststoornis. Deze ouderen krijgen minder vaak behandeling dan 18-65 jarigen met een angststoornis. Ouderen hebben zelf voorkeur voor niet-medicamenteuze behandeling ‘dichtbij huis’ in de huisartspraktijk. Gecontroleerde blootstelling aan angst (exposuretherapie) is zeer effectief. Het effect van exposuretherapie staat los van cultuur, etniciteit en opleiding. Echter, onderzoek naar het effect van exposuretherapie bij ouderen met een angststoornis is schaars en toepassing in de huisartspraktijk nooit onderzocht. Deze studie onderzoekt de (kosten-)effectiviteit van exposuretherapie toegepast door praktijkondersteuners in de eerstelijn t.o.v. gebruikelijke zorg bij de behandeling van ouderen met een angststoornis. Beoogde resultaten zijn een grotere afname van angst en verbeterde kwaliteit van leven. Het belang is verminderen van ziektelast, zorggebruik en afhankelijkheid van derden.

Onderzoekers:
Gert-Jan Hendriks
Nessa Ikani
Noortje Janssen
Mirjam Kampman

Locatie en contactgegevens:
Pro Persona Research
Gebouw De Bogen
Wolfheze 2, 6874 BE Wolfheze

Partners:
Prof. dr. Eni Becker
Radboud Universiteit Behavioural Science Institute
Prof. dr. Richard Oude Voshaar
UMC Groningen afdeling psychiatrie
Dr. Tim Olde Hartman
Radboudumc Eerstelijnsgeneeskunde
Prof. Dr. Tijn Kool
Radboudumc
IQ Healthcare
Dr. Rose Collard
Radboudumc afdeling Psychiatrie
Prof. dr. Judith Bosmans
VU afdeling gezondheidseconomie
ADF Stichting In samenwerking met de huisartsenzorggroepen
Radboudumc Academisch Netwerk huisartsen
NEO Huisartsenzorg Nijmegen e/o
ZORROO Huisartsenzorg Oosterhout e/o

Publicaties:

• Publicaties · Hendriks, G.J., Zelst, W.H. van, Balkom, A.J.L.M. van, Uphoff, E., Keijsers, G.P.J. & Oude Voshaar, R.C. (2021). Cognitive behavioural therapy and third wave approaches for anxiety and related disorders in older people (Protocol). Cochrane Database of Systematic Reviews, 2021 (1):CD007674. doi: 10.1002/14651858.CD007674.pub2
• Hendriks, G.J., Zelst, W.H. van, Balkom, A.J.L.M. van, Uphoff, E., Keijsers, G.P.J. & Oude Voshaar, R.C. (2021). Cognitive behavioural therapy and third wave approaches for anxiety and related disorders in older people. Cochrane Database of Systematic Reviews, in review, pending publication

Werkt Repetitieve transcraniële magnetische stimulatie (rTMS) bij mensen met een bipolaire depressie? 

1 op de 3 cliënten met een bipolaire depressie herstelt niet of niet genoeg na twee behandelingen. Sinds 2022 loopt er een onderzoek (T-BIDE), waar ook Pro Persona aan deelneemt. Er wordt onderzocht of Repetitieve transcraniële magnetische stimulatie (rTMS)werkt bij mensen met een bipolaire depressie. rTMS is een vorm van hersenstimulatie met magnetische pulsen die door de schedel heen worden gegeven. Met herhaaldelijke pulsen kunnen de hersenen meer of minder actief gemaakt worden en mogelijk depressieve klachten verminderen. Het werkt al voor veel cliënten met een unipolaire depressie.

Om dit onderzoek te kunnen uitvoeren zijn deelnemers nodig. Denk jij dat dit mogelijk interessant kan zijn voor jou of een van jouw cliënten, klik hier voor meer informatie.

Dit onderzoek wordt uitgevoerd in samenwerking met Amsterdam UMC, GGZ InGeest, Plusminus, Altrecht, Parnassia Groep en UMC Groningen.

Er wordt onderzoek gedaan naar de behandeling van therapieresistente depressie. Eén op de drie patiënten met een depressie herstelt niet of onvoldoende door behandeling met medicatie of psychologische behandeling. Voor deze patiënten kan electroconvulsietherapie (ECT) een laatste strohalm zijn. Herhaalde narcose en geheugenklachten zijn nadelige bijwerkingen van ECT. Behandeling met esketamine biedt mogelijk een alternatief voor ECT.

Wat onderzoeken we:
In deze studie onderzoeken we of behandeling met esketaminedrank patiënten met een depressie even goed helpt als ECT. Ook onderzoeken we hoe patiënten beide behandelingen verdragen.

Wie kan meedoen aan dit onderzoek:
Depressieve patiënten vanaf 18 jaar die in aanmerking komen voor ECT behandeling.
Patiënten met een bipolaire stoornis en psychotische klachten mogen niet meedoen.
Er zijn nog meer aanvullende voorwaarden om mee te doen die in een screening met geïnteresseerde patiënten wordt doorgenomen.

Hoe verloopt het onderzoek?
Als u na screening in aanmerking komt om deel te nemen, wordt door loting bepaald of u behandeling met esketaminedrank of ECT krijgt. U krijgt daarna 8 weken lang twee keer per week behandeling met esketamine of ECT. Na 8 weken wordt bekeken of de behandeling iets heeft opgeleverd. Als u voldoende hersteld bent, volgen we u daarna nog een jaar. Als u niet hersteld bent, kunt u alsnog de behandeling waar u niet voor geloot had krijgen.

Extra informatie:
Dit onderzoek is opgezet in het Universitair Centrum voor Psychiatrie, UMCG, in Groningen en goedgekeurd door de medisch-ethische commissie. Er doen verspreid over het land 5 psychiatrische ziekenhuizen/afdelingen mee waar patiënten kunnen deelnemen aan dit onderzoek:
1. Universitair Centrum voor Psychiatrie, UMCG, Groningen
2. Parnassia, Den Haag
3. Pro Persona/Radboudumc, Nijmegen
4. LUMC, Leiden
5. GGZ Ingeest/AMC, Amsterdam

Meer weten:
Als je geïnteresseerd bent of vragen hebt over de studie kun je contact opnemen via:
reset-trd@umcg.nl.

Lokale contactpersoon van deelnemend centrum:
Welmoed Marra: w.marra@propersona.nl
Jan Spijker: j.spijker@propersona.nl.